Het Gasing Spel in Indonesië

door Aris Masruri Harahap

GESCHREVEN DOOR ARIS MASRURI HARAHAP EXCLUSIEF VOOR LE BEL OBJET

(VERTALING VAN HET ENGELS NAAR HET NEDERLANDS)

Op 27 oktober 2019 won een gasing uit Kubu Raya Regency, in de provincie West Kalimantan, een gasing wedstrijd op het Melayu Art and Culture Festival XII (Festival Seni Budaya Melayu XII). Het draaide 20 minuten en 8 seconden en versloeg andere vertegenwoordigers van andere regentschappen in de provincie. Het spel om het langste te draaien wordt pangkak-gasing genoemd in de lokale taal van West-Kalimantan, wat betekent dat je moet strijden om gasing (Buah Kayu Yang Terus Berputar, 2019).

Gasing of top in het nederlands wordt al eeuwen over de hele wereld gespeeld. Volgens historische gegevens is het op veel archeologische vindplaatsen verschenen, waaruit bleek dat het al sinds de oudheid bestaat (McClary, 1997). Het is een spel dat niet alleen door kinderen is gespeeld, maar ook door volwassenen. Gasing is in principe speelgoed dat om zijn as draait. Door een touw te gebruiken, wordt de top gedraaid. Om het om zijn as te laten draaien, moet een speler eerst de gasing laten spinnen. Vervolgens gooit de speler het om het te laten draaien terwijl hij zich nog steeds aan een rand van het touw vasthoudt.

In Indonesië is gasing bijna verspreid over de archipel en is het bekend onder verschillende namen over de hele archipel. Op basis van informatie van de officiële site van de Indonesische regering, Indonesia.go.id, noemen de mensen van West-Java en Jakarta het spel 'gangsing' of 'panggal'. De mensen van Lampung noemen het 'pukang'. De mensen van Oost-Kalimantan noemen het 'begasing'. In Maluku staat het bekend als 'apiong', terwijl het in West Nusatenggara bekend staat als 'maggasing'. De naam 'maggasing' (ook bekend onder de naam 'aggasing') wordt ook gebruikt door de Bugis-bevolking in Zuid-Sulawesi, terwijl de mensen van Bolaang Mongondow in Noord-Sulawesi het 'paki' noemen. De mensen van Jambi, Bengkulu, West Sumatra, Tanjungpinang en Riau-eilanden noemen het 'gasing'. Oost-Javanen noemen het spel 'kekehan'. Ondertussen wordt het spel in Yogyakarta met twee verschillende namen aangeroepen. Als het van bamboe is gemaakt, wordt het 'gangsingan' genoemd, en als het van hout is gemaakt, wordt het 'pathon' genoemd (Buah Kayu Yang Terus Berputar, 2019).

Hoewel tot nu toe niemand de sporen van het origineel en de vroegste gasing heeft kunnen vertellen, wordt er gezegd dat het traditionele spel van gasing is ontstaan door mensen die sinds de 15e eeuw aan de Maleise kust leefden in het tijdperk van het Melaka Sultanaat. Vroeger speelden mensen meestal aan het einde van de rijstoogst. Het gebeurde omdat ze niet veel te doen hadden (Ho, 2013). Met andere woorden, mensen hadden meer tijd om leuke activiteiten te doen na maanden hard werken in de rijstvelden.

Volgens Pipet (1993) is het ontstaan van gasing gerelateerd aan de berembangboom die nabij de zee groeit. Door de vorm van de vrucht van de boom kan hij worden rondgedraaid zoals tegenwoordig bekend is. Aangenomen wordt dat de unieke vorm van de vrucht een gasing-creatie heeft geïnspireerd die er zo uitziet. Interessant is dat er een andere theorie is die zegt dat het spel van gasing is begonnen met het gebruik van eieren om te draaien. De regel van het spel, degene die het langst kan draaien, wordt de winnaar. Tijdens zijn ontwikkeling werd dit ei vervangen door rondhout.

Volgens Alif, Sachari en Ichsan (2006), met betrekking tot de geschiedenis van gasing in Indonesië, vooral die in West-Java, werden alle delen van gasing uit de natuur gehaald. Het kan worden begrepen dat het leven van de oude mensen in het begin een samenleving was die erg harmonieus was met de natuur, daarom was het begin van de manifestatie van traditionele gemeenschapsspelen altijd gerelateerd aan de natuurlijke omgeving. Dit was te wijten aan de intimiteit van mensen die in hun dagelijks leven met de natuur leefden. De natuurwet werd opgevat als de 'wet van God' die strikt gehoorzaamd moest worden, zodat wanneer mensen in contact kwamen met de natuur, ze zich bewust zouden zijn van hun schepper. 

Gasing is mogelijk eerder dan de 15e eeuw gespeeld. De geschiedenis vermeldt dat er tijdens de Song-dynastie (960–1279) in China een gasing-spel was, bekend als ch'en-ch'ien, dat werd gespeeld door de hofdames (Wilkins, 2002). Hoewel het gebruikte materiaal ivoor was, niet hout, werkte het net als gasing zoals bekend in het Maleis. Daarom is gasing mogelijk afkomstig uit China voordat het bekend was en werd gespeeld door de mensen van de Maleisische kust.

Gungwu Wang's (1991) uitleg over patronen van Chinese migratie geeft ons meer inzicht en een mogelijkheid om de oorsprong van gasing te kennen. Volgens Wang zijn er vier patronen van Chinese migratie: huagong-patroon (Chinese koelies), huaqiao-patroon (Chinese gasten), huayi-patroon (Chinese afkomst) en huashang-patroon (Chinese handelaren). Het is het huashang-patroon dat volgens hem het vertrekpunt is van de Chinese migratie en het meest duurzame patroon van de oudheid tot recentere tijden. Hij voerde verder aan dat het huashang-patroon al sinds de Song-dynastie bestaat. Dit zou de route kunnen verklaren van de reis van gasing van China naar de Maleisische kust en vervolgens naar de Indonesische archipel inclusief het Java-eiland. Het zou een verklaring kunnen zijn dat het de Chinezen waren die het spel hebben uitgevonden.

Afgezien van de verschillende theorieën over de oorsprong van gasing, zijn veel autoriteiten (dwz Indonesië, Maleisië, Singapore) van mening dat het een van de culturele rijkdommen van het land is die bewaard moeten blijven (Ho, 2013; Larasati, 2011; Purwaningsih, 2006; en Royana, 2017). In het dagelijkse leven van Indonesiërs heeft gasing meer te maken met kinderen. In de Javaanse cultuur wordt gasing bijvoorbeeld opgenomen als dolanan, een Javaanse term die verwijst naar kinderspelen. Op Java zijn er in feite vele soorten en typen traditionele kinderspellen, van de eenvoudigste tot de meer complexe spellen die een onderscheidende beweging, zang en speciale apparatuur vereisen (Purwaningsih, 2006). Verschillende bronnen hebben een ander aantal dolanan op Java genoemd. In Serat Saraja, geschreven door Koesoemadiningrat, wordt vermeld dat er 60 traditionele kinderspelen zijn. Dharmamulya documenteert dolanan maar liefst 241 spellen. Terwijl H. Overbeck in het boek Javaansche Meisjespelen en Kindertiedjes (Javaansche Meisjespelen en Kindertiedjes) stelde dat het aantal kinderspellen op heel Java 697 spellen is (in Dharmamulya, 1992).

Ongeacht de oorsprong, materialen, verschillende namen en vormen, gasing is een artefact dat voorkomt in verschillende culturen, waaronder Java. Het bestaan van gasing in Indonesië wijst op het bestaan van interculturele interactie die al sinds de oudheid of minstens honderden jaren geleden heeft plaatsgevonden.

Referenties 

Alif, Z., Sachari, A., & Ichsan. (2006). Perubahan Dan Pergeseran Bentuk Mainan Anak. Jurnal Rekacipta, II(2).

Dharmamulya, S. (1992). Transformasi Nilai Budaya Melalui Permainan Anak DIY. Yogyakarta: Proyek P2NB.

Gasing, Permainan Tradisional Yang Masih Bertahan Hingga Sekarang. (2019, April 22). Retrieved January 11, 2021, from Cultura.id: https://www.cultura.id/gasing-permainan-tradisional-yang-bertahan-hingga-sekarang

Ho, S. (2013, October 10). Gasing. Retrieved January 11, 2021, from National Library Board Singapore: https://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_401_2004-12-09.html

Larasati, T. A. (2011). Kekehan: Permainan Gasing Daerah Lamongan. Jakarta: Kementerian Kebudayaan dan Pariwisata.

McClary, A. (1997). Toys with nine lives: A social history of American toys. Connecticut: Linnet Books.

Permainan Tradisional: Buah Kayu Yang Terus Berputar. (2019, October 29). Retrieved January 11, 2021, from Indonesia.go.id: https://indonesia.go.id/ragam/seni/seni/buah-kayu-yang-terus-berputar

Pipet, Y. (1993). Gasing Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Purwaningsih, E. (2006). Permainan Tradisional Anak: Salah Satu Khasanah Budaya yang Perlu Dilestarikan. Jantra: Jurnal Sejarah dan Budaya, 1(1), 40-46.

Royana, I. F. (2017). Pelestarian Kebudayaan Nasional Melalui Permainan Tradisional dalam Pendidikan Jasmani. Seminar Nasional KeIndonesiaan II Tahun 2017 "Strategi Kebudayaan dan Tantangan Ketahanan Nasional Kontemporer" (pp. 483-493). Semarang: Universitas PGRI Semarang.

Wang, G. (1991). China and The Chinese Overseas. Singapore: Times Academic Press.

Wilkins, S. (2002). Sports and Games of Medieval Cultures. Connecticut: Greenwood Press.

Ook in Verhalen en Tradities van ...